در شرایط زمانی سال‌های اخیر، اهمیت رعایت برخی نکات برای کنترل آلودگی‌ها و ویروس‌ها در یک محیط سربسته، بیشتر شده است. در بحبوحه مقابله جدی دنیا با آلودگی‌های ویروسی به‌خصوص ویروس کوید 19، اهمیت توجه به تهویه هوای فضای بسته و رعایت برخی نکات بهداشتی و الزامات مربوط به آن، دوچندان نیز شده است. در بین برخی از موارد مطرح شده تا به امروز، امکان کنترل انتشار ویروس و کاهش فراگیری بیماری‌های ویروسی بین افراد با کمک تهویه مداوم هوا به کمک اگزاست فن‌ها مطرح شده است. در این مقاله از آذر ایستا قصد داریم نقش اگزاست فن برای جلوگیری از انتشار ویروس‌ها را بررسی کنیم.
عناوین اصلی این مطلب
چرا تهویه هوا در کنترل ویروس اهمیت دارد؟
برای توضیح این که چگونه اگزاست فن می‌تواند در کاهش انتشار و انتقال ویروس‌ها در یک محیط سربسته موثر باشد، باید ابتدا به این سوال پاسخ دهیم. کار اصلی اگزاست فن‌ها، تهویه و به جریان در آوردن هوا در یک فضای بسته است که می‌تواند در خدمت هواکش‌ها یا تاسیسات سیستم‌های سرمایشی و گرمایشی هم قرار بگیرد.
ویروس‌ها از راه‌های مختلفی وارد بدن ما می‌شوند. در مورد بسیاری از ویروس‌های دنیای امروز که آمار ابتلای بیماری بالاتری را ایجاد می‌کنند، بیشترین راه انتقال از طریق تنفس است. برای مثال در مورد ویروس کرونا یا همان کووید 19، عامل اصلی و عمده انتقال ویروس بین افراد، از طریق آلوده و ویروسی شدن هوا و تنفس در آن هوای آلوده است. چراکه تنفس مبتلایان یا سرفه و عطسه آن‌ها یا پخش شدن آب دهان افراد بیمار در محیط، ویروس‌ها را در هوا پخش می‌کند.
همین موضوع باعث شد بشر برای کنترل و کاهش نرخ ابتلا، در کنار رعایت پروتکل‌های بهداشتی، استفاده از ماسک صورت و تهویه هوای مطلوب را در دستور کار خود قرار دهد. بنابراین کاربرد اگزاست فن برای جلوگیری از انتشار ویروس‌ها مطرح شد.
به‌خصوص در محیط‌هایی که مستعد آلودگی ویروسی هستند، این موضوع بیشتر پررنگ می‌شود. در این راستا استفاده از اگزاست فن در مراکز درمانی مثل بیمارستان‌ها، درمانگاه‌ها، مطب‌ها و سالن‌های انتظارشان، حیاتی است. از طرفی در هر مکان پر رفت و آمد دیگر مثل مدارس، بانک‌ها، رستوران، کافی شاپ، سالن‌های سینما و… هم تهویه‌ی هوا با استفاده از فن‌ها مطرح می‌شود تا هوای آلوده به‌طور مداوم با هوای تمیز و تازه جابجا شود.
بنابراین بشر متوجه شد که به‌کارگیری انواع فن های دمنده و مکنده مانند اگزاست فن‌های سانتریفیوژ در کاهش آلودگی ویروسی هوا و به دنبال آن کمترکردن نرخ بیماری، موثر است. در فصل‌های سرد سال به دلیل جلوگیری از هدررفت گرما، بسیاری از مراکز و ساختمان‌ها از تاسیسات تهویه هوا استفاده نمی‌کنند. این مساله باعث می‌شود هوا جریان نداشته و تازه نشود. بنابراین ریسک آلودگی هوا و انتشار بیشتر ویروس‌های بیماری‌زا در محیط‌های بسته افزایش می‌یابد. تهویه مناسب با کمک اگزاست فن‌ها در چنین مواقعی نجات دهنده است.
آیا تجربه و مقالات علمی نقش اگزاست فن برای جلوگیری از انتشار ویروس‌ها را تایید می‌کنند؟
در تعدادی از مقاله‌های علمی و معتبر، این موضوع عنوان شده که تهویه هوای مطلوب یک محیط با کمک هواکش‌ها راه موثری برای کاهش رشد و تکثیر عوامل بیماری‌زا از جمله ویروس‌هاست. این مساله در مقالات در مورد ویروس سارس یا کووید 2 مطرح شده است. اما امروزه برخی آن را به سایر ویروس‌ها مانند کووید 19 (که نمونه جهش یافته‌ی سارس است) یا عوامل بیماری‌زای دیگر تعمیم می‌دهند.
بنابراین لزوم استفاده از هواکش‌های صنعتی برای تهویه هوای محیط‌های بزرگ و وسیع و یا فن‌های کوچکتر و خانگی برای تهویه مکان‌های کوچک مطرح شده است. به‌طور کلی با توجه به این که ویروس‌ها از طریق تنفس و هوای آلوده به ویروس منتقل می‌شوند، هوای یک فضای بسته نباید ساکن و راکد بماند. اگزاست فن‌ها با تازه کردن مداوم هوا و تامین هوای تمیز از محیط بیرون، از آلوده شدن هوا به ویروس‌ها جلوگیری می‌کنند. پس اگزاست فن برای جلوگیری از انتشار ویروس‌ها تا حد قابل توجهی موثر است.
تاسیسات تهویه هوا با طراحی استاندارد، تعداد کافی و متناسب با ابعاد محیط، قادر به تامین هوای تازه و پاک هستند. پس از اگزاست فن‌ها برای تخلیه هوای درون محیط‌های پررفت و آمد یا فضاهایی که ساکنین متعدد دارند، بسیار کاربردی هستند. چون در صورت ابتلای یک یا چند نفر در آن محل به بیماری ویروسی، ویروس از طریق سیستم تنفسی آن‌ها وارد هوا شده و به سیستم تنفسی فرد دیگر وارد می‌شود. به این شیوه، ازدحام و رفت و آمد افراد ویروس‌ها را در هوا پخش می‌کند.
پس در مکان‌های عمومی یا درمانی از اگزاست فن‌ها برای تازه‌سازی هوا استفاده می‌شود. مثال بارز آن هواکش‌های مورد استفاده برای تهویه هوای سالن‌های ورزشی، مدارس، بیمارستان‌ها، بانک‌ها، ادارات و مانند آن هستند.
نکات مهم در مورد اگزاست فن برای جلوگیری از انتشار ویروس‌ها
در ادامه چند نکته راجع به استفاده از اگزاست فن‌ها برای تامین تهویه مناسب ذکر می‌کنیم که می‌توانند به موفقیت این امر بسیار کمک کنند.
1- استفاده از فیلتر در اگزاست فن‌ها
تا این جا متوجه شدیم فن‌ها یا هواکش‌ها به خاطر خروج هوای آلوده و فراهم کردن هوای تمیز و تازه، نقش مهمی در جلوگیری از تجمع ویروس‌ها در هوای فضای سربسته دارند. اما یک نکته مهم در این مورد، اهمیت استفاده از فیلترهای مناسب و سالم در ساختار فن‌ها است. در ساخت هواکش‌های صنعتی و بعضی از اگزاست فن‌ها، از فیلتر استفاده می‌شود تا تهویه هوا را به نحو موثری انجام دهند.
پس در کنار اشاره به کاربرد اگزاست فن برای جلوگیری از انتشار ویروس‌ها، لازم است به این مساله هم توجه کنیم که تعویض منظم فیلتر هواکش‌ها در کارکرد صحیح و موثر این دستگاه‌ها مهم است. هر چند وقت یکبار باید فیلتر فن‌ها عوض شده یا از نظر نبود انسداد و گرفتگی بررسی شود. اگر مسیر ردشدن هوا در فیلتر مسدود شده باشد و نتواند به درستی کار کند، عملا کارکرد دستگاه بیهوده خواهد بود.
2- بازرسی دوره‌ای اگزاست فن
نکته مهم دیگری که باید مد نظر داشت، سرویس و چک کردن دوره‌ای هواکش‌ها یا تاسیسات تهویه هواست. اگر بخواهیم یک اگزاست فن بازدهی خوبی داشته و به حد کافی موثر باشد، لازم است هر چند وقت یکبار آن را بررسی و چک کرد تا از کارکرد صحیح آن مطمئن شویم. در این صورت می‌توانیم از مفیدبودن آن برای تهویه هوا یا دارا بودن راندمان مطلوب، اطمینان پیدا کنیم. همچین ایرادات و مشکلات احتمالی را سریع‌تر شناسایی کرده و عیب یابی می‌کنیم.
3- نگهداری و شستشوی اگزاست فن برای جلوگیری از انتشار ویروس‌ها
یک راه پیشنهادی دیگر برای موثرتر کردن کار دستگاه‌های تهویه هوا، شستشو و ضد عفونی اجزای آن‌هاست. برای این کار می‌توانید اگزاست فن یا تاسیسات سرمایشی و گرمایشی را که دارای فن هستند، خاموش کرده و اجزای داخلی قابل شستشوی آن را خارج کرد. سپس قسمت‌های قابل جداسازی، با ماده شوینده مناسب و آب داغ شسته می‌شود. البته در حین این کار، مواظب قسمت‌های برقی یا قطعاتی که نباید رطوبت به آن‌ها برسد، باشید.
بعد از شستشو می‌توانید قسمت‌هایی از اجزا یا داخل بدنه دستگاه تهویه را با محلول‌های ضد عفونی کننده، ضد عفونی کنید. محلول ضد عفونی کننده مورد استفاده شما می‌تواند ترکیب آب و الکل سفید یا طبی باشد. به این شیوه تاسیسات تهویه مثل اگزاست فن برای جلوگیری از انتشار ویروس‌ها پاکسازی می‌شود.
اگر قسمتی از سیستم تهویه در داخل ساخت (مثلا پوشانده شده با سقف کاذب) است، می‌توانید از بخارشور یا اسپری‌های مخصوص برای تمیزکردن آن استفاده کنید. بعد از شستشو و ضد عفونی، قطعات خشک و تمیز را در سر جای خود نصب کرده و 20 دقیقه بعدش می‌توانید دستگاه‌ها را روشن کنید.
توجه داشته باشید که جهت ضد عفونی اجزای سیستم تهویه، از محلول‌هایی که برای دستگاه تنفسی یا سلامت افراد ضرر دارند، استفاده نشود. اگر به ناچار از آن‌ها کمک گرفتید، حتما در ابتدای کار دستگاه و بلافاصله بعد از روشن کردن آن‌ها، درها و پنجره‌ها را باز کنید تا هوای آزاد به راحتی وارد محیط و گازهای احتمالی از فضا خارج شوند. به‌کارگیری الکل صنعتی برای انجام ضدعفونی‌ها خطرناک بوده و منع می‌شود.
فیلترها و دریچه‌های تهویه مطبوع، از جمله قسمت‌هایی هستند که پیشنهاد می‌شود شسته و ضد عفونی شوند. این کار باعث می‌شود تاسیسات سرمایشی و گرمایشی باعث پراکنده شده ویروس‌ها نشوند یا اگزاست فن برای جلوگیری از انتشار ویروس‌ها مفیدتر باشد.
برای این کار، 1 یا 2 بار در هفته فیلترهای درون دستگاه را بیرون آورده و با آب داغ و مواد شوینده تمیز می‌کنند. سپس فیلتر را با محلولی متشکل از آب و الکل طبی، ضد عفونی کنید. در نهایت آن را سر جای خود قرار داده و از دستگاه استفاده کنید. همچنین بهتر است بطور هفتگی دریچه‌های رفت و برگشت سیستم‌های تهویه را شستشو و ضد عفونی کنید.
4- فواید جانبی فن برای مبارزه با شیوع ویروس
در کنار مواردی که گفته شد، فواید دیگری هم وجود دارد که باعث می‌شود اگزاست فن‌ها برای جلوگیری از انتشار ویروس در محیط مفید باشد. یکی از آن‌ها، فن‌هایی هستند که با کاربرد خود رطوبت محیط را بین 40 تا 60 درصد نگه می‌دارند. چنین شرایطی هم برای تنفس بهتر مفید است و هم شرایط مقابله با رشد و تکثیر ویروس‌ها را فراهم می‌کند.
از طرف دیگر، بعضی دستگاه‌ها مجهز به لامپ‌های UVC هستند. این قابلیت در تاسیسات تهویه و اگزاست فن برای جلوگیری از انتشار ویروس‌ها بسیار مفید است. فیلتر یو وی از لامپ‌های اشعه فرابنفش تشکیل شده که در کانال مسیر عبور هوا یا درون دستگاه قرار گرفته، ویروس‌ها را از بین می‌برد و هوا را تصفیه می‌کند.
