چرا سازه را تخریب میکنند؟

تخریب ساختمان یکی از فعالیت‌های عمرانی رایج است که به دلایل مختلف در بسیاری از شهرها و کشورها انجام می‌شود. یکی از دلایل آن، می‌تواند قدیمی بودن و فرسودگی بافت یک ساختمان باشد. ساختمان‌های قدیمی که عمر مفید آن‌ها تمام شده است، طبیعتا نیاز به تخریب و بازسازی مجدد دارند. یکی از علت‌های متداول دیگر تخریب سازه، تخریب قسمتی از ساختمان ناشی از وقوع یک حادثه یا مشکل است. در نتیجه نیاز به نوسازی برای مقاوم‌سازی دوباره آن بنا احساس می‌شود. حتی ممکن است در مواردی صرفا میل شخصی برای تغییر معماری یا کاربری آن سازه مطرح باشد.

مراحل تخریب ساختمان

آشنایی ابتدایی با مراحل تخریب ساختمان برای درک بهتر روند کار و روش‌های تخریب اهمیت دارد. بنابراین ابتدا به این موضوع اشاره می‌کنیم که اساسا و طبق موارد ایمنی، یک سازه طی چه مراحلی تخریب می‌شود. در ادامه این مراحل اصولی را نام می‌بریم که دقت و رعایت ایمنی در حین انجام آن‌ها تضمین کننده پیش‌برد کار و از خطرات احتمالی نیز جلوگیری می‌کند. تخریب سازه شامل موارد زیر است.

1- بررسی وضعیت ساختمان

از مراحل الزامی ابتدای کار تخریب ساختمان این است که باید ساختمان، جزئیات و ویژگی‌های آن و محیط اطراف آن سازه به دقت بررسی شود. این بررسی از لحاظ گوناگون انجام می‌شود که یکی از آن‌ها نقشه برداری ساختمان است. نیاز به نقشه برداری ساختمان برای کنترل یک سری از مشخصات آن وجود دارد که از جمله‌ی آن‌ها، بررسی انواع مصالحی است که در ساخت بنا به‌کار برده شده است. همچنین اطلاع از یک سری جزئیات مانند وجود فاضلاب، وجود مواد سمی، شیمیایی یا خطرناک، تجهیزات و تاسیسات یا مواد قابل اشتعال، قبل از تخریب سازه اهمیت دارد.

از قبیل موارد دیگری که باید از آن‌ها آگاه شد، امکانات مشترک آن ساختمان با ساختمان‌های مجاور است. برای مثال، راه پله‌های اشتراکی و دیوارهای جداکننده باید مورد توجه قرار بگیرند. یک مساله مهم دیگر حساسیت آن محل و ساختمان و ساکنین مجاور آن در برابر سروصدا، لرزش و گردوغبار ناشی از تخریب است. از طرف دیگر باید از روش ساخت آن سازه، وضعیت فعلی و شرایط بنای قسمت‌های مختلف آن اعم از زیرزمین اطلاعات کافی به‌دست بیاید.

2- حذف مواد خطرناک قبل از تخریب سازه

مقصود از مواد خطرناک، ترکیبات قابل اشتعال، مواد نفتی، برخی مواد معدنی و هرگونه ماده دیگری است که احتمال خطرآفرین بودن آن در حین تخریب ساختمان وجود دارد. بنابراین باید قبل از اقدام به خراب کردن کل سازه، ساختمان از این‌گونه مواد کاملا پاکسازی شود. بعد از زدودن ساختمان از ترکیبات آسیب‌رسان، می‌توان با اطمینان از وجود ایمنی در طی مراحل، تخریب را آغاز کرد.

 3- تهیه طرح تخریب

بعد از انجام مراحل قبلی، نوبت آن می‌رسد که با توجه به آگاهی‌های حاصل شده در مورد نقشه سازه، روش و طرح تخریب سازه مشخص شود. در جزئیات طرح تخریب سازه که تهیه می‌شود، مسایلی مثل محل سازه مورد نظر، فاصله‌اش تا معابر عمومی و ساختمان‌های کناری مطرح می‌گردد. همچنین یک سری اقدامات لازم جهت حفاظت از عابرین و ساکنین اطراف آن محل عملی می‌شود.

برای مثال، معابر اطراف با کمک موانع محکم، توری‌های فلزی، داربست‌ها و حفاظ‌های مخصوص ایمن‌سازی می‌شود تا افراد بتوانند بدون مشکل از حوالی ساختمان رد شوند. از طرف دیگر در همین طرح معین می‌شود که نخاله‌های ساختمانی حاصل شده از تخریب بنا، چگونه مدیریت و با چه مراحل و تجهیزاتی از محل خارج شوند. علاوه‌بر روش انتخابی برای تخریب ساختمان، زمان تقریبی روند تخریب نیز در جزئیات این طرح مشخص می‌شود.

4- موارد ایمنی ضروری قبل از تخریب سازه

در درجه اول این مساله باید در نظر گرفته شود که تمام عوامل اجرایی فرایند تخریب از قبیل کارگران، ناظران، مهندسین و همچنین اپراتورهای وسایل و تجهیزات ماشین‌آلات تخریب یا جابجایی نخاله، باید از روند انجام کار مطلع شوند. ترجیحا لازم است که مواد قابل اشتعال و خطرناک، از محل انجام تخریب و قسمت‌های مختلف آن ساختمان به بیرون منتقل شوند تا خطری در حین کار وجود نداشته باشد.

علاوه‌بر این موارد گفته شده، برای اطمینان بیشتر از تخریب ایمن و بی‌خطر، باید آتش نشانان با تجهیزات خود تا زمان اتمام تخریب در آن مکان حاضر باشند. مجریان باید برخی از مشکلات احتمالی در حین تخریب سازه را مد نظر قرار داده و تمهیدات لازم برای برطرف کردن آن‌ها را انجام دهند. نمونه‌ای از این مشکلات، نیاز احتمالی کارگران تخریب کننده برای موارد درمانی و کمک‌های اولیه است.

توجه به تمامی این موارد پیش از هرگونه شروعی لازم است تا هم کار به درستی پیش برود و هم خطری عوامل اجرا را تهدید نکند. برای مثال بروز ضدا و گرد و غبار زیاد اجتناب ناپذیر است، ممکن است کارگران در معرض آسیب قرار بگیرند و نیاز به امداد داشته باشند.

انتخاب روش تخریب سازه

تخریب بنای یک ساختمان با روش‌های مختلفی انجام می‌شود که اگر بخواهیم به‌طور خلاصه آن‌ها را نام ببریم، شامل تخریب دستی، تخریب مکانیکی، روش‌های انفجاری و استفاده از گوی تخریب هستند. هر یک از این روش ها، نیازمند شرایط و امکانات خاصی هستند و مزایا و معایب خود را دارند. بنابراین باید قبل از آغاز کار و در مرحله طرح و برنامه‌ریزی، جوانب متعدد در نظر گرفته شده و سپس بر اساس آن‌ها روش تخریب مناسب برای آن سازه تعیین شود.

انتخاب روش مطلوب و درست تخریب ساختمان در این‌جا بسیار مهم است. برای انتخاب روش صحیح برای تخریب سازه، باید به نکاتی مانند میزان بودجه‌ی در دسترس، مدت زمانی که برای تخریب وقت هست، نوع آن سازه، ویژگی ساختمان‌های کناری، خصوصیات کنونی سازه مورد نظر، امکانات و تجهیزات قابل استفاده و حتی شرایط عوامل انسانی در دسترس توجه کنیم. معمولا ساختمان‌های کوچک و محدود را با روش دستی تخریب می‌کنند. در حالی که برای تخریب ساختمان‌های بزرگتر، لازم است روش مناسب تخریب مشخص شود.

معرفی روش‌های تخریب متداول

روش تخریب دستی ساختمان

برای تخریب دستی یک ساختمان که بیشتر برای سازه‌های کوچکتر مورد استفاده قرار می‌گیرد، نیازی به دخالت ماشین‌آلات مکانیکی نیست. سرعت تخریب سازه به‌طور دستی، پایین‌تر از انواع مدل‌های دیگر است. اما با این وجود، به دلیل کمتر بودن هزینه‌های صرف شده، همچنان روش کاربردی شناخته می‌شود.

اکثر اوقات تخریب دستی برای خراب کردن ساختمان‌های یک یا دو طبقه استفاده می‌شود. در پایان نیز می‌توان مصالح تخریب شده یا نخاله‌های ساختمانی را بازیافت کرده که هم برای حفظ سلامت محیط زیست و هم برای جبران بخشی از هزینه‌های تخریب خوب است. در این روش، تخریب یک بنا از طبقه‌های بالاتر آغاز می‌شود و به نوبت با تخریب سقف، تیرهای فرعی، ستون، دیوار غیرحمال و… ادامه پیدا می‌کند تا فرایند به پایان برسد.

تخریب سازه با روش مکانیکی

روش مکانیکی شباهت‌هایی با روش تخریب قبلی دارد، اما به جای افراد یا کارگران، قسمت عمده‌ی روند تخریب ساختمان برعهده‌ی ماشین‌آلات مکانیکی است. منظور از ماشین‌آلات، تجهیزات مخصوصی ازجمله بلدوزر، بیل مکانیکی و دستگاه‌های مخصوص دیگری است که می‌توان از آن‌ها در خراب کردن یک سازه کمک گرفت. البته نیروی انسانی هم در این روند تاثیرگذار است، اما نقش اصلی و مرکزی را برعهده ندارد و بیشتر اپراتور ماشین‌آلات یا ناظر بوده و همچنین تخلیه نخاله‌های حاصل از تخریب را کنترل می‌کند.

یک تفاوت بارز بین روش مکانیکی تخریب سازه با روش سنتی و دستی، این است که مخارج لازم برای اجرای آن بیشتر خواهد بود. البته در نقطه مقابل، سرعت انجام کار هم چند برابر شده و تخریب ساختمان خیلی سریع‌تر پیش می‌رود. در شرایطی که لازم است تخریب هرچه سریع‌تر انجام شود یا هدف ساختمانی دارای چندین طبقه است، انتخاب روش دستی اصلا معقول نیست و باید روش مکانیکی جایگزین شود.

تخریب با کمک گوی تخریب

این یک روش قدیمی و کمی متفاوت است که هنوز هم در بعضی موارد از آن استفاده می‌شود. بر اساس راهکاری که این روش پیشنهاد می‌دهد، یک گوی فلزی بسیار بزرگ که معمولا از جنس فولاد است و دست کم 6 تن وزن دارد، برای تخریب سازه استفاده می‌شود. این گوی بزرگ و سنگین را از یک بازوی جرثقیل آویزان کرده، بالا می‌برند و به‌طوری حرکت می‌دهند تا به ساختمان اصابت کند. ضربه محکم و سنگینی آن باعث خراب شدن ساختمان می‌شود.

هرچند استفاده از این روش کمتر از روش‌های دستی و مکانیکی رایج است، اما هنوز هم در برخی نمونه‌ها مانند خراب کردن کامل یک ساختمان مخروبه، کاربرد دارد. در این مورد هم نیاز به نیروی انسانی کمتری در مقایسه با روش اول وجود دارد. اما همچنان باید یک فرد با مهارت کافی جرثقیل را کنترل کند. حرکت گوی تخریب که می‌تواند به حالت عمودی روی بنا سقوط کند یا به شکلی چرخشی با ساختمان برخورد کند، باید توسط اپراتور جرثقیل به درستی انجام شود. لازم به ذکر است که باید فضای کافی در اطراف سازه برای عبور جرثقیل و اجرای عملیات بدون آسیب زدن به اشخاص و مکان‌ها وجود داشته باشد.

تخریب سازه با استفاده از انفجار

این یک روش تخصصی‌تر است که نیازمند داشتن علم این کار، تجربیات کافی و برنامه‌ریزی دقیق قبل از هرگونه اقدام است. پیش از هرکاری مطابق مراحلی که برای تخریب ساختمان گفتیم، باید شرایط آن ساختمان، سازه‌های مجاور و منطقه‌ای که در آن قرار دارد، بررسی گردد تا اطمینان حاصل شود که امکان تخریب به سبک انفجاری وجود دارد. با در نظر گرفتن اثرات ناشی از موج انفجار و تاثیرات جانبی آن، پیش از تخریب با این روش، باید به‌طور کلی بنا تخلیه شده و حتی نواحی دور و بر که در محدوده شعاع انفجار قرار می‌گیرند، پاکسازی گردد.

یک نکته دیگر در رابطه با تخریب سازه به روش انفجار، این است که ساختمان قبل از فعال شدن مواد منفجره تضعیف شود. این کار باعث می‌شود انفجار بتواند بیشترین اثر را در تخریب بنا داشته باشد و اثرات زیست محیطی کاهش یابد. در این روش دو حالت کلی از انفجار قابل اجراست که شیوه سقوط ساختمان متفاوتی را موجب می‌شود.

حالت اول: سقوط بنا به اطراف

در این حالت، ساختمان بعد از انفجار مثل افتادن درختی پس از قطع کردن سقوط می‌کند. این مدل از سقوط با کمک نحوه تضعیف بنا و شیوه طرح‌ریزی انفجار کنترل می‌شود تا ساختمان فرسوده به همان سمتی که می‌خواهیم، دچار ریزش و سقوط شود. اگر دور و بر ساختمان فضای خالی کافی وجود داشته باشد، این روش تخریب سازه کارساز است.

برای مثال اگر بخواهیم ساختمان به سمت راست خودش سقوط کند، می‌توانیم انفجار را به‌گونه‌ای مدیریت کنیم که ستون‌های سمت راست با شدت بیشتری تخریب شوند. همچنین می‌توان از کابل‌های فولادی برای مهارکردن یا هدایت سقوط به سمت مورد نظر استفاده کرد.

حالت دوم: سقوط بنا در جای خود

اگر فضای خالی لازم در دور سازه موجود نباشد، باید تخریب با انفجار جوری انجام شود که ساختمان درست در سرجایش فروبریزد. به این منظور، عوامل انفجار در طبقه‌های زیرین بنا قرار داده می‌شود و شدت آن به‌طوری تنظیم می‌شود تا در یک مرحله بتواند کل سازه را خراب کند. بنابراین در این روش تخریب سازه، مدت انفجار و مقدار مواد منفجره باید به دقت انتخاب شود تا دقیقا همان نتیجه مورد انتظار حاصل شود.