از اجزای بسیار متداول و پرکاربرد در ساختمان‌سازی، میلگردها هستند. به‌خصوص در اجرای اسکلت بتنی ساختمان‌ها، از میلگردها به وفور استفاده می‌شود. چراکه مقاومت کششی بتن پایین است و با افزودن میلگردها به ساختمان‌های ساخته شده با بتن، می‌توان به اصطلاح بتن را مسلح کرده و مقاومت کششی و پیچشی آن را بالاتر برد. در این مقاله می‌خواهیم ابتدا انواع میلگرد را معرفی کرده و سپس با کاربرد هرکدام از آن‌ها آشنا شویم.

میلگرد چیست و چه کاربردی دارد؟

میلگردها در واقع پروفیل‌هایی با طول بالا، شکل باریک و میله مانند و سطح مقطع دایره‌ای هستند. این میله‌ها که جنسشان اغلب از فلز فولاد است، بسیار توپر و محکم هستند. به دلیل استحکام بالایی که دارند، در ساخت اسکلت بتنی ساختمان‌ها از آن‌ها استفاده می‌شود. میلگردها توسط کارخانه‌های مختلف در انواع گوناگونی ساخته می‌شوند که هر یک از آن‌ها خصوصیات ویژه‌ای دارد. بین انواع گوناگون میلگرد تفاوت‌ها و شباهت‌هایی وجود دارد که باعث شده برای کاربردهای مختلفی مناسب‌تر باشند. در ساختمان‌سازی از انواع مدل‌های میلگرد یا آرماتورها مخصوصا انواع فلزی و آجدار آن استفاده می‌شود.

معرفی انواع میلگرد

برای تقسیم بندی انواع مختلف میلگردها، باید ابتدا معیارهای این دسته‌بندی را تعیین کنیم. میلگردها را می‌توان با معیارهایی مثل جنس، استاندارد ساخت و سایز آن‌ها به چند دسته تقسیم کرد.

1- انواع میلگرد از نظر جنس

میلگرد اروپایی

جنس این دسته از میلگردها اغلب از منگنز است و مقاومت بسیار بالایی در برابر خم شدن دارند. استفاده و به کارگیری این نوع میلگرد آسان است، اما برای استفاده در نواحی مستعد زمین لرزه یا در پروژه‌هایی با ساختار یکپارچه، مناسب نخواهد بود.

میلگرد فولاد کربن‌دار

این مدل از انواع میلگرد، نوعی پرکاربرد است و در پروژه‌های عمرانی گوناگون مورد استفاده قرار می‌گیرد. چراکه قدرت و استحکام کششی مطلوبی دارد که آن را برای استفاده در مراحل متداول ساختمان‌سازی، مناسب کرده است. البته این میلگردهای پرکربن مستعد فرسایش هستند، به ویژه اگر در تماس با آب و رطوبت فراوان باشند. فرسودگی مداوم و زیاد این میلگردهای فولادی موجب پایین آمدن مقاومت بتن مسلح و در نهایت شکستگی و ترک خوردن بتن‌ها می‌شود. بنابراین برای بالابردن عمر مفید اسکلت سازه‌ها، لازم است از این نوع میلگرد صرفا در قسمت‌هایی استفاده شود که در تماس مداوم با رطوبت نباشد. به این مدل میلگردها، میلگردهای سیاه هم می‌گویند.

انواع میلگرد با پوشش اپوکسی

همان طور که گفتیم، نقطه ضعف میلگرد‌های کربن‌دار دوام پایینشان در برابر فرسایش است. برای برطرف کردن این مشکل، این نوع میلگردها را با لایه اپوکسی می‌پوشانند تا در برابر خوردگی مقاومت بیشتری بدست آورند. با این وجود پوشش گفته شده ظریف است و آسیب دیدن آن می‌تواند پتانسیل خوردگی را دوباره بیشتر کند.

میلگردهای گالوانیزه

نوع بعدی از میلگردها، از جنس گالوانیزه ساخته می‌شوند که در مقایسه با نوع قبلی (میلگرد سیاه پوشانده شده با اپوکسی)، حدود 40 برابر در معرض خوردگی مقاوم‌تر هستند. طبیعتا قیمت این نوع میلگرد بالاتر است و استفاده از آن در اسکلت بتنی، هزینه‌های تمام شده اجرای پروژه را افزایش می‌دهد.

انواع میلگرد کامپوزیتی

سه نوع میلگرد قبلی که معرفی کردیم، از فولاد تولید می‌شوند. اما انواع دیگری از میلگرد هم وجود دارند که از فیبرهای تقویت شده‌ی پلیمری یا از کامپوزیت ساخته می‌شوند و با نام میلگرد FRP هم شناخته می‌شوند. جنس آن‌ها مخلوطی از الیاف مانند کربن، شیشه و آرامید است که ماتریسی از رزین‌های متفاوت مثل اپوکسی، پلی استر و وینیل استر آن‌ها را در برگرفته است.

این میلگردها نسبت به مدل‌های فولادی میلگرد، چندین مزیت قابل توجه دارند؛ میلگردهای کامپوزیتی برخلاف فولادی نسبت به رطوبت حساس نیستند. از طرفی در محیط‌های اسیدی یا بازی دچار مشکل و خوردگی نمی‌شوند. همچنین محصولاتی با مقاومت بیشتر در فضای گرم یا سرد هستند و ایرادات رایج میلگرد فولادی مثل زنگ زدن را ندارند. در عوض، نقطه ضعف انواع میلگرد کامپوزیتی این است که استفاده از آن‌ها در اسکلت بتنی ساختمان، مقاومت کافی را در برابر ارتعاشات ناشی از زمین لرزه یا کارکرد تجهیزات صنعتی ایجاد نمی‌کند.

میلگرد فولادی ضدزنگ

از این میلگردها می‌توان در بسیاری از مراحل ساخت سازه‌ها استفاده کرد و به دلیل مقاومت خوبی که در برابر زنگ زدگی دارند، تهیه آن‌ها به نسبت گران‌تر تمام می‌شود. مقاومت این نوع میلگرد در برابر زنگ زدن تا 1500 برابر میلگردهای کربن‌دار است. از این محصول نه تنها در ساختمان سازی، بلکه در تزئین نمای بیرونی بناها هم استفاده می‌شود.

2- انواع میلگرد از لحاظ سایز

میلگردها را از نظر سایزشان هم دسته بندی می‌کنند. در این دسته بندی هر میلگرد بنابر ضخامت یا قطری که دارد، شماره گذاری یا سایزبندی می شود. این سایزها شامل میلگرد 8، 10، 12، 14، 16، 18، 20، 22، 25، 28 و 32 هستند. هرکدام از آن‌ها برای کاربرد متفاوتی مناسب‌تر و کاربردی‌تر هستند.

3- انواع میلگرد از نظر استاندارد تولید (طبق استاندارد روسی)

بنابر این استاندارد، میلگردها را به 4 دسته کلی زیر تقسیم‌بندی می‌کنند.

• میلگرد A1 یا S240
• میلگرد A2 یا S340
• میلگرد A3 یا S400
• میلگرد A4 یا S500

میلگرد A1

این میلگردها از فولاد نرم تولید شده و به شکلی بدون آج یا برجستگی‌های سطحی طراحی می‌شود. در واقع سطح قابل مشاهده‌ی انواع میلگرد A1 کاملا ساده و صاف است. همچنین به نسبت مدل‌هایی که در ادامه نام می‌بریم، نرم‌تر است و مقاومت کششی کمتری دارد. معمولا از میلگردهای A1 به جای ساختمان سازی و سازه‌های نیازمند استحکام و مقاومت، در مصارف جوشکاری و آهنگری استفاده می‌شود. نام دیگر این نوع میلگرد، میلگرد داکتیل است.

میلگرد A2

این میلگرد برخلاف مدل قبلی، دارای برجستگی‌هایی تکرار شونده در تمام طول میل است که به آن‌ها آج گفته می‌شود. آج در میلگردهای A2، حالت مارپیچی دارد و به آن میلگرد آج 340 هم گفته می‌شود. استحکام و سفتی آن نسبت به A1 بیشتر است و می‌توان آن را نیمه نرم یا نیمه خشک هم دانست. اگر در اجرای اسکلت بتنی یک ساختمان سبک مد نظر باشد و استحکام بالایی نیاز نباشد، میلگرد A2 از انواع میلگرد قابل استفاده خواهد بود. همچنین برای ساخت خاموت هم مناسب است.

میلگرد A3

میلگرد A3 به شکلی طراحی و تولید می‌شود که نسبت به دو نوع میلگرد قبلی، استحکام بیشتری داشته باشد. به این محصول میلگرد خشک یا ترد هم می‌گویند که به دلیل مقاومت کششی بالاتر، گزینه‌ای ایده‌آل برای استفاده در ساختمان‌سازی محسوب می‌شود. به‌خصوص از نوع آج‌دار آن که آج جناقی دارد، بطور متداول استفاده می‌شود. با توجه به خصوصیاتی که دارد، این نوع میلگرد برای ساخت و ساز مناسب است. اما برای آهنگری، جوشکاری و تغییر فرم متعدد مخصوصا خمش با زاویه تند انتخاب درستی نیست.

انواع میلگرد A4

در سطح این میلگردها آج‌های دوکی شکل دیده می‌شود و محکم‌ترین و سفت‌ترین دسته میلگرد مطابق این شیوه تقسیم بندی هستند. به این نوع میلگرد، میلگرد آج‌دار 500 و 520 هم گفته می‌شود که برای استفاده در اسکلت بندی ساختمان‌ها حتی ساختمان‌های بزرگ و سنگین، کاملا مناسب هستند. استحکام و سختی بالای این نوع میلگرد کیفیت بالایی به پروژه عمرانی داده و کارایی آن را بالاتر می‌برد.

4- انواع میلگرد بر اساس کاربرد

میلگردها را برحسب طرز استفاده از آن‌ها هم می‌توان دسته بندی کرد. بر این اساس، دسته‌های زیر را برای آن‌ها در نظر می‌گیریم:

• میلگرد طولی (راستا): این میلگردها یک نقش شناخته شده و رایج دارند که افزایش مقاومت کششی بتن برای بهبود اسکلت بتنی است.
• میلگرد عرضی (خاموت): از این نوع میلگرد برای ساختن خاموت‌ها استفاده می‌شود. خاموت ساختار چهارگوشی است که اطراف میلگردهای طولی قرار داده می‌شود تا از بیرون زدن یا جابجایی میلگردهای راستا ناشی از کمانش و تحمل نیروی برشی جلوگیری کند. به‌علاوه از گسترده شدن ترک‌های بتن جلوگیری می‌کند.
• میلگرد رکابی: از این انواع میلگرد در دیوارهای ساختمان استفاده می‌شود تا میلگردهای طولی را در یک راستا قرارداده و نگهدارد. این میلگرد در قسمتی دارای حالت خم شده U شکل است که میلگردهای عمودی به آن تکیه می‌کنند.

• میلگرد خرک: نوعی میلگرد است که در روند بتن‌ریزی فونداسیون ساختمان استفاده می‌شود تا دو شبکه آرماتور یا مش به‌طور افقی در فاصله معینی از هم نگه دارد.
• میلگرد ادکا: استفاده از میلگرد اتکا در اجرای سقف تیرچه بلوک رایج است که نیروی برشی یا لنگرهای منفی در تکیه‌گاه تیرهای یکسره را تحمل می‌کند.
• میلگرد سنجاقک: این نوع میلگرد جهت بالابردن مقاومت برشی خاموت‌ها و افزایش ارتباط میلگردهای راستا با خاموت به‌کار می‌رود.

در انتخاب نوع میلگرد باید به چه نکاتی توجه کنیم؟

معمولا باید نوع میلگرد یا آرماتوری که باید در ساخت اسکلت بتنی یک ساختمان استفاده شود، در نقشه‌های مهندسی و قبل از شروع کار ساخت و ساز تعیین شده باشد. مجری یا ناظر پروژه باید انواع میلگرد مورد نیاز را بررسی کرده و مد نظر داشته باشد. بعد از اطلاع از نوع میلگرد مصرفی، آن را در مقدار مورد نیاز و از کارخانجات مطمئن تهیه کنید تا از کیفیت و نوع درست میلگرد تهیه شده مطمئن باشید. اجرا کنندگان معتبر پروژه‌های عمرانی مثل آذر ایستا بنا به این مساله توجه می‌کنند.